Zorggroep Noordwest-Veluwe kiest voor vernieuwing:

‘Wat de zorg nodig heeft, is dienend en verbindend leiderschap’

Zorggroep Noordwest-Veluwe heeft Servant Leadership, een praktische methode voor het dienend én verbindend leiderschap, duurzaam ingepast. Rinus van den Berge, voormalig bestuurder, weet als geen ander hoe je mensen en organisatie op een hoger plan brengt en duurzaam kunt ontwikkelen. Een gesprek met een leider met een uitgesproken visie.

Stichting Zorggroep Noordwest-Veluwe met vestigingen in Harderwijk, Ermelo en Putten is een zorginstelling waar meer dan 1200 medewerkers en 500 vrijwilligers zorg leveren voor zo’n 1000 cliënten. Rinus van den Berge was als Raad van Bestuur eindverantwoordelijk voor de Zorggroep Noordwest-Veluwe. In die functie heeft hij – samen met de organisatie – gekozen voor Servant Leadership. Een praktische filosofie én methode voor waarachtig leiderschap.

Verzakelijkte zorgmarkt
‘Cliënt- en vraaggericht werken is een belangrijk thema voor de Zorggroep. De organisatie heeft te maken met martktwerking in de zorg en dat brengt een grote cultuuromslag met zich mee. Een aantal zaken kun je efficiënt regelen, maar zorg en aandacht voor de mens is lastiger te sturen. Dat betekent dat je vooral anders moet omgaan met kwaliteit. Niet de kwaliteit van zorg maar de kwaliteit van leven staat bij ons centraal. Daaraan dienend zijn past helemaal bij de filosofie van servant leadership’, aldus Rinus van den Berge.

Anders werken
Rinus kwam enkele jaren geleden in aanraking met het gedachtegoed van Servant Leadership. ‘Servant Leadership betekent voor mij dat je vanuit authenticiteit dienend bent aan de ander en dat je de ander laat groeien. Als dat in een organisatie gebeurt, ontstaat er vanzelf een dynamische gemeenschap waar mensen empathisch naar elkaar luisteren, dus nagaan wat de ander beweegt, elkaar feedback geven, elkaar de ruimte geven om zich te ontwikkelen en écht eigen verantwoordelijkheid te dragen. Echte verbinding met cliënten, medewerkers, relaties en de gemeenschap is daarin belangrijk.’
Met de continue veranderingen in de economie raken vele traditionele strategieën verouderd. Veel leiders en managers hebben niet in de gaten dat de wereld veranderd is. Het spel wordt anders gespeeld. De zorg moet veel meer vraaggericht werken. ‘Wat de zorg nu nodig heeft, is dienend leiderschap waarin medewerkers een hoofdrol spelen.’ Dat is de stellige mening van de voormalige zorgbestuurder Van den Berge. ‘Je moet anders met elkaar gaan werken. Je kunt niet meer van bovenaf bepalen wat goed is voor de organisatie. Die tijd is voorbij. Nu zijn dialoog, samenwerking en verbinding met elkaar aan de orde.’

Vernieuwing
Rinus van den Berge was nauw betrokken bij de implementatie van Servant Leadership in de organisatie. Vanuit een gezamenlijk tot stand gekomen visie en missie is dienstbaar en verbindend leiderschap in 2004 bij de Zorggroep ingevoerd. ‘Dat is niet zonder slag of stoot gegaan. Ik moest zelf ook veranderen. Ik moest de controle loslaten. En dát was lastig! Daarom heb ik mij laten coachen om niet terug te vallen in oud gedrag. Op die manier kreeg ik ook begrip voor het proces. Servant Leadership begint altijd bij de top van een organisatie. De leider en ook de managers moeten open staan voor vernieuwing bij zichzelf en bij anderen. Je bent als leider en als manager gewoon een voorbeeld voor de organisatie.’
‘Op een gegeven moment wilde de stuurgroep – bestaande uit mensen van de tweede en derde laag van de organisatie – het project stopzetten, omdat zij mij helemaal niet dienstbaar vonden. Ik vond die feedback van de stuurgroep fantastisch. Dan kun je dat terugkoppelen naar jezelf en uitleggen waarom je dingen doet zoals je ze doet en waarom een reorganisatie noodzakelijk is. Als je de dingen in dialoog bespreekbaar en helder maakt, kunnen mensen zich ontwikkelen. Dat heeft zijn weerslag op de organisatie en de zorg voor cliënten. Als een organisatie stilstaat, komt dat altijd als een boemerang bij je terug. Voor mij was de feedback een teken dat Servant Leadership begon te werken.’

Alle medewerkers en externe relaties hebben meegewerkt aan de totstandkoming van een nieuwe zorgvisie. ‘We zijn een dag de hei op geweest. Iedereen mocht er iets van vinden. Vervolgens hebben we drie kernwaarden bepaald – verantwoordelijkheid, respect en geborgenheid. De meeste organisaties stoppen dan. Wij niet. Wij hebben onze kernwaarden vertaald in twaalf gedragskenmerken. Elke maand wordt één van die gedragskenmerken in het werkoverleg besproken. Op die manier kun je elkaar aanspreken op gedrag. Je ziet dat medewerkers zich minder persoonlijk aangevallen voelen. Ze hebben soms nog moeite met feedback, maar ze begrijpen wel dat feedback en bewustwording van gedrag belangrijk is om zelf te kunnen groeien. Servant Leadership moet verankerd zijn op de werkvloer. Dáár gebeurt het allemaal, in het belang van onze cliënten.’

Geen quick-fix
‘Het traject liep tot 2011 en toen zijn alle kernwaarden en karakteristieken van dienend leiderschap in al onze vier echelons geborgd’, vertelt Rinus van den Berge. ‘Servant Leadership is geen quick-fixbenadering. Een cultuuromslag heeft tijd nodig. Maar we zien nu al mooie resultaten. Er is meer onderling vertrouwen en respect, minder ziekteverzuim, meer toewijding, betere service aan cliënten en minder weerstand bij verandering. Medewerkers ontdekken hun talenten en passie. Ze nemen meer verantwoordelijkheid voor zichzelf en voor de organisatie. We kunnen nu ook veel beter anticiperen op de vragen van onze cliënten en de zorgmarkt. De waardering voor onze zorggroep is sterk toegenomen.

Morele crisis
Wat heeft Rinus van den Berge er persoonlijk van geleerd? ‘Geduld, empathisch luisteren en loslaten’, zegt Rinus lachend. ‘Geduld was niet mijn grootste deugd. Ik heb gemerkt dat dit erg belangrijk is voor het proces van Servant Leadership. Je hebt de neiging om in te grijpen als je denkt dat het niet goed gaat. Soms moet je dingen gewoon laten lopen en het vertrouwen geven dat het wel goed gaat.’
Van den Berge verwijst naar de kredietcrisis. Hij noemt het zelf een morele crisis. ‘Mensen aan de top denken zich van alles te kunnen veroorloven en zich te kunnen verrijken ten koste van de maatschappij. Ook hier heb je als leider van een organisatie een voorbeeldfunctie te vertonen en dien je een zelfreinigend systeem op te bouwen. Er moet altijd een leider zijn die stimuleert, faciliteert, en wanneer nodig ook harde beslissingen durft te nemen. Het proces van dienstbaar leiderschap werkt binnen de Zorggroep geweldig goed en ik hoop van harte dat nog veel bedrijven ons voorbeeld zullen volgen.”