YVONNE VAN ETTEN | uit de greep van namaak

14 maart 2023 | Yvonne van Etten | Bezinningsgids

Uit de greep van namaak

Even een kopietje maken… we staan er niet bij stil, we apen tegenwoordig zoveel na, dat het fake-element zich wijd verspreidt in allerlei eigenaardigheden. Weten wij echt nog wel van namaak te onderscheiden en hoe belangrijk is dat eigenlijk? In de greep van variëren op originelen verliezen we misschien wel de verbinding met creaties uit de eerste hand en het vertrouwen op het (zelf)regulerend zelfgenezend principe van de natuur. Haar oplossend vermogen en haar verrassende richtinggevoel dat altijd naar balans en harmonie voert.

De natuur valt in herhalingen die altijd uniek zijn in uiterlijk vertoon. Ieder jaar appels en peren die nooit hetzelfde zijn. Unica zijn het. De natuur brengt ons op ideeën en spoort ons aan tot uitvinden. We laten ons continu verrassen door wonderlijke natuurverschijnselen en zijn geëvolueerd tot uitvinders, die op de natuur geïnspireerde producten en diensten ontwikkelen. Vervolgens weven we onze creaties mee in het bestaande organische natuurlijke weefsel. Zo zijn we coproducenten en co-creators van de natuur geworden en pogen regie te voeren over evolutionaire processen. Eigenlijk is dat het streven van de moderne mens… die wil de natuur te slim af zijn. We injecteren de natuur continu met onze ideeën en vindingen en gaan dan proefondervindelijk beleven wat dat teweegbrengt. Zelfs het menselijk brein wordt onderworpen aan technologisch digitaal rekenvermogen, dat wij notabene ‘denkend en lerend’ noemen en dat zich buiten ons eigen brein bevindt. Is het wel echt denkvermogen of louter rekenwerk? Kunnen we van een namaakbrein spreken? En, nog belangrijker, waar zijn we dan wezenlijk mee bezig?

In onze wereld vol verschillen en variabelen
worden de grenzen tussen wat wij als
echt en nep duiden steeds diffuser.

Sinds we het (re)produceren ontdekt hebben, is de maakbaarheid doorgedrongen tot in onze haarvaten en draaien we onze handen niet om voor ingrijpen in de originaliteit van natuurlijke kenmerkende eigenaardigheden. We noemen dat graag een verrijking. Ons lichaam kunnen we herstellen en opleuken. Geur, kleur en smaak kunnen we heel goed namaken. En het klittenband bijvoorbeeld, is geïnspireerd op de vruchten van de Grote Klit, een plant waarvan de vrucht bestaat uit kleine stekelige balletjes die zich gemakkelijk blijken vast te haken aan andere voorwerpen. Onderdelen van in serie geproduceerde apparaten kunnen we vervangen; gewassen kunnen we veredelen en zelfs genetisch manipuleren; de bezem heeft plaatsgemaakt voor de stofzuiger en voor voedselbereiding zijn we niet meer aangewezen op open vuur. Om maar wat dingen te noemen. Is de stofzuiger dan een namaakbezem? Beide zijn gemaakt om schoon te maken en dat is terug te voeren tot het verplaatsen van stoffelijke dingen. Met een bananenblad of een stuk karton kan je ook vegen.

Van waaraf kan je dan van echt namaak
gaan spreken en wanneer krijgt
namaak een negatieve associatie?

Nadoen en namaken zijn onze leerinstrumenten om tot kennis en inzicht te komen, waarna we naar hartenlust gaan oefenen, combineren, uitproberen, produceren, regisseren en controleren. We werken met voorbeelden en originelen uit de omgeving. We zijn geneigd de natuur een handje te helpen… Zou er een moment kunnen komen dat die namaakdrang zich tegen ons keert, omdat het origineel teveel in het gedrang komt? Zoiets als de onderzoekende en vooruitstrevende peuter die het ‘zelluf doen’ verdedigt door zich met hand en tand te verzetten tegen te veel dwang? Opvoeding, onderwijs en maatschappelijke vorming zorgen ervoor dat de peuter zich gaandeweg aanpast aan de mores in de omgeving en herkenning en erkenning zorgen er weer voor dat de opgroeiende mens zich senang gaat voelen. Zo maken we ons het leven eigen.

Is de natuurlijke herhaling
dan een vorm van namaak?

Of werkt het in de natuur anders? Ook de natuur (re)produceert en varieert, speelt in op situaties en omstandigheden, is uitvinder pur sang. Dat mechanisme is universeel en integraal werkzaam. Ons menselijk namaken is in die zin logisch, wij zijn natuur… nóg wel. Maar nemen wij in onze (re)productiedrang wel voldoende die alomvattende natuur mee?

Even een paar bezinnende vragen opwerpen. Waarin ligt dan het verschil tussen natuurlijk en onnatuurlijk namaken? Is ons na-apen misschien niet zo slim als we denken? Hoe natuur-ondermijnend kan menselijk namaak zijn? Heeft het met beweegredenen te maken? Dat onze beweegredenen anders georiënteerd zijn dan de beweegredenen van de natuur zelf bijvoorbeeld? Onze economische, financiële en maatschappelijke belangen zitten ons misschien in de weg, zodat ons namaken resulteert in overbodigheid en wij het cumulatief en exponentieel uitvinden en produceren moeten goedpraten door het te koppelen aan veiligheid, geborgenheid, efficiëntie, duurzaamheid, gemak en schoonheid, om maar een paar beweegredenen wat explicieter te maken. De mens doet aan bewuste deductie en selectie for fun. Voor winst, macht, positie, invloed, maar niet primair voor een gezamenlijk vredig en tevreden welbevinden in samenhang met alles en iedereen. Dat laatste is niet het hoofddoel toch? Misschien wel via allerlei omwegen, maar juist op de omweg speelt zich de overbodigheid af, zodat we het hoofddoel nooit bereiken… steeds vooruit kunnen schuiven.

Hoe vernieuwt de natuur dan in herhaling
zonder haar bron, haar origineel uit
eerste hand aan te tasten?

Her-halen zegt het eigenlijk al. Het haalt op, het neemt mee aan de hand, zodat het origineel niet verloren gaat en altijd uitgangspunt blijft. Dit tekent ook het fenomeen van het zelfgenezend vermogen. Omdat het de bron is die zich altijd roert, zich herstelt. Als een korstje op een wondje.   

De natuur lijkt meer gebaseerd op een principieel idee over evolutionaire creatie in het wilde weg, zonder zich vast te pinnen op vooropgezette deelplannen met steeds tussentijdse einddoelen. Terwijl er toch lijn, afstemming en verbondenheid in zit. Wij spelen met seizoenen en oogstmomenten door omstandigheden en momenten na te bootsen om oogsten te reguleren. In de basis blijven we aangewezen op de natuur. Herhaling en herinnering gaan hand in hand, samen met de vragen waarom, wat en waartoe de herhaling geschiedt. Omdat we vanuit het geselecteerde menszijn werken creëren mensen afgeleiden, terwijl de natuur (zich)zelf integraal creëert. Daar komt geen selectief bewustzijn aan te pas, dat is integraal bewustzijn. Is dat de clou? Dat wij dat integrale aspect uit het oog verloren hebben tijdens onze deductieve, selectieve, generaliserende en standaardiserende manier van denken, doen en laten?

We kunnen vooralsnog niet ontkomen
aan herhaling en vormen van namaak.

We kunnen wel kritisch bezien of en wanneer namaak de natuurlijke evolutie dwarsboomt of zelfs de verkeerde kant op kan sturen, zodat het zelfgenezend en zelfregulerend vermogen van de natuur niet anders kan dan ons confronteren met weerslagen van ons handelen die ons geen goed doen. Creëren we zodoende grote disbalans en disharmonie, resulterend in onze milieuvraagstukken, de actuele machtsblokken en de moderne ziektes van lichaam en geest? Daarbij treedt ook zoiets als parasiteren op en dan komen we misschien in de buurt van wat ons namaken in overvloed aanricht in de natuur. Wij parasiteren en vergeten te anticiperen op de integrale principiële levendige herhalende herstelwerkzaamheden van de natuur.

Omdat veel namaak in haar verschijningsvormen ingegeven is door menselijk handelen zijn er zóveel variabelen ontstaan, dat de opeenstapeling ervan het natuurlijk origineel inmiddels als een lappendeken bedekt. Nep, vals, fake, kunstmatig, kopie, surrogaat, reproductie, vervanger, imitatie, kitsch, remake, zijn allemaal in het namaakjargon te plaatsen.

We leven in kantelende tijden
op trillende grondvesten.

Er wordt veel losgetrild en opengebroken, er worden veel vragen gesteld. Van alle kanten worden we geconfronteerd met uitwassen van de moderniteit. Het zet velen aan het denken. De ‘nieuwe mens’ neemt steeds meer haar ruimte in en die wil het namaak in ander daglicht en andere context bezien. De menselijke ontwikkelingsdrang opnieuw in verbinding brengen en houden met de natuurlijke bronnen en principes, niet meer parasiteren maar anticiperen en integreren. De kunst van het weglaten kunnen we in praktijk gaan brengen en misschien levert dat grootse inzichten op en gaan we echt overbodigheid opruimen, zodat we uit de greep van onnatuurlijke en tegennatuurlijke namaak kunnen stappen.

Die nieuwe mens lijkt in de peutertijd te komen, waar het ‘zelluf doen’ hoogtij gaat vieren om meer autonomiteit en daarmee meer zelfvertrouwen te kunnen opbouwen. Zie het als een biologische proeftuin. Gedegen (bodem)onderzoek, uitproberen en herhalen. En dan proefondervindelijk, met elkaar, uitkomsten falsificeren. Niet om het bestaande paradigma, de algemene norm en het geldende narratief onderuit te halen, maar om uit de greep van al te veel namaak te kunnen blijven. Bij onszelluf te kunnen blijven.

Er gaat een nieuwe wereld open
De klaarlichte dag breekt aan
We kunnen nieuwe wegen lopen
Laten we op pad gaan.

AUTEUR YVONNE VAN ETTEN | ©EVOLUTIEGIDS | 230314
Bezinningsgids Yvonne van Etten schrijft gedichten, maakt kunstwerken en is auteur.
Zij bezint zich op alles wat langs komt.