Otwin van Dijk: ‘Iedereen kan meedoen in een inclusieve samenleving’

Een inclusieve samenleving begint met WEvolutie. PvdA-politicus Otwin van Dijk miste in Den Haag het directe contact met de mensen. Juist daarom heeft hij voor het burgemeesterschap in de Oude IJsselstreek gekozen. ‘Ons land smacht naar verbinding en naar een inclusieve samenleving’, aldus Van Dijk. ‘Waar kan ik dat beter doen dan in de innovatieregio Achterhoek?’

“Den Haag is dé plek als je grote zaken voor elkaar wilt krijgen”, stelt burgemeester Otwin van Dijk. “In de Kamer draait het vaak om wetten, maar lokaal en in de regio kun je problemen sneller fiksen. Wat is dan mooier dan burgemeester van een Achterhoekse gemeente als de Oude IJsselstreek te zijn? Ik ben trots op de Achterhoek, een waanzinnig mooie en innovatieve regio. Wist je dat na Eindhoven de meeste innovaties, ontwikkelingen en patenten uit de Achterhoek komen? Ik was gisteren op werkbezoek bij het Varsseveldse miljardenbedrijf 247 Tailor Steel, een ultramoderne fabriek op het gebied van metaalbewerking. Maar ook de Kaak Groep, wereldleider Lovink Industries en Azora, een van de beste bedrijven in de verpleeghuiszorg, zijn in onze gemeente te vinden. Recent was ik ook op bezoek bij Van Raam, een bedrijf met 100 vaste medewerkers die aangepaste fietsen voor de internationale markt maakt. Ik ben heel trots dat ik sinds 2016 burgemeester ben van deze prachtige gemeente.”

Ieder voor zich
De PvdA heeft op z’n donder gehad tijdens de verkiezingen van 2017. De samenleving is verdeeld, de publieke moraal is aan erosie onderhevig. De groeiende populariteit van de individualistische levenshouding heeft een algemeen gevoel van afkeer van normen en waarden, van solidariteit bevorderd. Wat is er gebeurd met ons sociale gedachtegoed? “Zo’n groot verlies van 29 zetels is in de Nederlandse geschiedenis nog nooit vertoond. Het zuinige kabinetsbeleid viel niet de smaak. Nederland zou op de rand van de afgrond staan. Helemaal niet waar! Dat heeft alles te maken met de wereldwijde crisis van 2008. Maar het is ons toch gelukt om de meest kwetsbare mensen zoveel mogelijk te ontzien. We zien nu dat de werkloosheid aanzienlijk is gedaald. Tóch snap ik ook wel wat van de kritiek. Alles is een gevolg van het keiharde kapitalistische systeem, van de deregulatie en het neoliberalisme. Het is ieder voor zich geworden. Als de sociaaldemocratie – ook internationaal – geen wervend perspectief of alternatief weet te bieden, dan is het niet zo gek dat de sociaaldemocratie in een verdomhoekje zit. Juist nu hadden we ons als sociaaldemocraten kunnen bewijzen!”

Verbroken verbindingen
Waarom heeft de PvdA zich niet gestort op het herstellen en scheppen van verbindingen? Hoogleraar Jan Rotmans zegt dat zo mooi: de verbindingen zijn verbroken. We bouwen niet aan de goeie dingen. We moeten op zoek naar nieuwe vormen van samenredzaamheid en sociaal denken. “De klassieke taak van de sociale beweging was het creëren van zekerheid. Tijdens de crisis zijn veel mensen in onzekerheid geduwd. Het eerste wat je moet doen is zekerheid bieden. Ik vind dat de sociaaldemocratie daar wel wat heeft laten liggen. Daarnaast is het maken van verbinding en het bieden van perspectief belangrijk. Als de basiszekerheid niet op orde is, kun je niet evolueren naar een inclusieve samenleving. Je ankerpunt moet stevig zijn, voordat je verder kunt. De PvdA heeft het tweede kernpunt – verbinding – teveel laten liggen. Eenzaamheid is een groot zorgthema in Nederland. Dat kun je oplossen door meer mensen in de zorg aan te stellen. In mijn ogen is dat een vorm van betaalde liefde. Het is véél beter om weer relaties met elkaar aan te gaan.” Mensen die geestelijk en lichamelijk gezond zijn zijn nog in staat om relaties aan te gaan. Maar mensen die eenzaam zijn durven dat niet meer of zijn daar niet meer toe in staat. “Nou ja, voor mij moet het wel van twee kanten komen. Bijvoorbeeld in de vorm van maatjes- en vervoersprojecten. De overheid en gemeenten zijn verantwoordelijk voor het vormgeven van een maatschappelijke makelaarsfunctie. Vervolgens zullen de mensen het wel zelf moeten doen”, benadrukt burgemeester Van Dijk. “We zullen mensen weer moeten empoweren en leren om voor zichzelf op te komen. En te leren om hulp of ondersteuning te vragen.” Heeft de PvdA dat aspect laten liggen? “We zijn als overheid een maatregelenfabriek geworden. We doen een wetje, een maatregel en that’s it. Maar politiek gaat om het verhaal en de moraal. Om visie: wat voor een land willen we met z’n allen zijn en waar willen we naar toe.” Hadden ze dat beter moeten uitdragen? “Ja”, vindt Otwin van Dijk.

Verdeeld Nederland
Evolutionaire verbinder Tanja Abbas ziet twee Nederlanden: een Nederland van modellen, structuren, systemen en instituties en een Nederland van vernieuwers van onderop. Hoe ziet u dat? Otwin van Dijk: “Volgens mij zijn er meer verdeelde Nederlanden: die van de hoger en lager opgeleiden; die van de kansrijken en de kansarmen bijvoorbeeld. Dat is zorgelijk. Je noemde de instituties. Die zijn opgericht om bijvoorbeeld solidariteit in de zorg te organiseren of om pensioenen sociaal te beheren. Die instituties worden nu niet meer gezien als bondgenoten. Mensen zien nu woningcorporaties die er met het geld vandoor gaan, de sociale dienst die je lastig maakt met formulieren en vragenlijsten, zorgverzekeraars die op miljarden zitten, enzovoorts. Dus, er is iets geks aan de hand. Er is sprake van vervreemding tussen instituties en de mensen waarvoor de instituties werken. Er is zelfs sprake van dubbele vervreemding, want wat doet de burger zelf om positief bij te dragen aan die instituties?” Ik ken mensen die ontzettend hard knokken om iets positiefs bij te dragen, maar constant tegen een muur van weerstand aanlopen. Tegen een muur van regelgeving en het terugduwen door de overheid. Eigenlijk zegt een overheid dan: ‘Je bent hartstikke lastig’. “Dat is waar. Die vernieuwers moeten de ruimte krijgen, vind ik. GroenLinks Kamerlid Linda Voortman en ik hebben daarom nagedacht over de inbedding van het uitdaagrecht ‘Right to Challenge’ in het lokale WMO-beleid. Als bewoners denken dat ze het beter kunnen dan de gemeente, vind ik dat dit moet kunnen. Ons voorstel kreeg in 2015 een wettelijke basis. Daarmee hebben burgers het recht gekregen om de overheid uit te dagen en om de doe-democratie meer kracht te geven. Burgers kunnen aangeven dat zij bepaalde (bestaande) publieke taken willen overnemen van de overheid.”

Burgemeester Otwin van Dijk gaat er nog even verder op door: “Verstand en gevoel moeten weer terug in de publieke sector. We moeten weer naar de kleine schaal. Ik ben een enorme fan van Jos de Blok van Buurtzorg. Hij is iemand die de logica tot in de meest basale vorm heeft doorgevoerd.” Zouden we dat meer moeten doen in Nederland? “Véél meer”, beaamt Van Dijk. “De echte vernieuwing gebeurt hier in de Achterhoek of lokaal, zonder landelijke protocollen. Het bruist hier echt in de Achterhoek.”

Mijn bucketlist
Wat is uw bucketlist voor de Oude IJsselstreek? “Ik heb drie prioriteiten op mijn bucketlist staan. Ik wil onze gemeente weer in de vaart der volkeren brengen. Ik wil ook aandacht besteden aan de participatie van 2,5 miljoen mensen met een beperking. Daarvoor is positieve beeldvorming nodig. Presentatrice Lucille Werner doet dat voorbeeldig, vind ik. Het is een emancipatiestrijd die we nog te voeren hebben. Ik ben voor een inclusieve samenleving. Dat is waarvoor ik op aarde ben, zou ik haast willen zeggen. De inclusieve samenleving leeft nog niet erg in Nederland. In 1962 werd Het Dorp in Arnhem geopend, een getto van lichamelijk beperkte mensen aan de rand van de stad. En ouderen die zorg nodig hebben stoppen we bij elkaar. Dat is toch raar! Mijn derde prioriteit is de promotie, de digitalisering en de bereikbaarheid van de innovatieve regio Achterhoek. Het is een kwetsbare regio, omdat we te maken hebben met bevolkingskrimp en vergrijzing. De bereikbaarheid is niet goed. Het is lastig om gekwalificeerd personeel te vinden, maar de maakindustrie is waanzinnig goed. En de kracht van de regio is het ondernemen in het klein en in het groot. Het Graafschap College in Doetinchem is de beste ROC van Nederland en het Amphion de beste schouwburg. Kortom, de Achterhoek is een gebied waar heel veel potentie zit. We moeten dit gebied meer op de kaart zetten.” Het evolutiecredo zou het gedachtegoed van Jan Rotmans kunnen zijn. “De regio is een en al Jan Rotmans”, roept Otwin van Dijk uit. “Hier vindt al op alle fronten innovatie van onderop plaats. Hier vind je de nieuwe manier van werken. Het bruist hier van de dynamiek.” Waarom horen we dat zo weinig? “Goede vraag. In het westen denken ze dat de Achterhoek ver weg is en dat het een mooie streek is. Dat laatste is waar. De werknemer is in de Achterhoek geen nummer. Hier is ook modern naoberschap te vinden. De branding moet beter.” Ik zie dat de randstad weinig over het nieuws buiten hun regio berichten. Dat is jammer, want de rest van Nederland heeft ook veel te bieden. “Dat is waar. Er is overigens een prachtig rapport ‘Nederland in balans’ verschenen en die zegt ook dat er veel te veel aandacht is voor de randstad. Eigenlijk zou je de broedplaatsen en de diverse, waardevolle culturen in de rest van Nederland veel meer aandacht moeten geven.”

Buiten spelen
Waar staat u zelf in al die ontwikkelingen? Wat doet het met u? “De sociaaldemocratie waar ik voor sta – persoonlijk en in mijn werk – is na het grote verlies van de PvdA niet zomaar dood. De Partij van de Arbeid herpakt en hervindt zichzelf wel weer. Ik sluit niet uit dat ik ooit terugga naar Den Haag. Ik zei altijd al: ‘Ik zie wel wat ik word, als ik groot ben.’ Wat ik intussen wel weet is dat ik een man van de praktijk ben en dat ik met en onder de mensen wil zijn. Wat ik zo fijn vind als burgemeester is dat je weer ergens deel van uitmaakt. Je hoort erbij. Je kunt samen met mensen weer ergens aan bouwen. Je kunt de dingen in beweging brengen. Dat voelt heel fijn. Ik reserveer minstens één dag in de week om – wat ik noem – buiten te spelen. Ik leer meer van mensen aan de keukentafel dan van welk beleidsdocument ook. Dan voel je de emotie van mensen. Je kunt dan verbindingen leggen. Ik leer de mogelijkheden van bedrijven te zien en ook daar verbindingen te leggen. Dat vind ik echt héérlijk!”

Wat zou u de lezer willen meegeven? Otwin van Dijk: “Ten eerste vind ik het belangrijk dat je jezelf bent, dat je ontdekt wat jouw talenten zijn. Ten tweede dat je dit kunt delen met anderen. Je bent namelijk niet zomaar een passant op aarde. Het is mooi om jezelf te ontwikkelen en een bron van evolutie voor anderen en het collectief te zijn. Want een inclusieve samenleving vraagt om WEvolutie. Ik maak mij zorgen over de enorme polarisatie in Nederland, tussen jong en oud, tussen beperkt en niet beperkt, tussen rijk en arm, tussen opgeleiden en niet opgeleiden, enzovoorts. Ik zie ook weinig vormen van integraal en verbindend leiderschap in de samenleving. Misschien moeten we allemaal wat meer leiderschap laten zien, want elk mens doet ertoe. Ook jij als lezer.”

Foto’s van Otwin van Dijk: Roel Kleinpenning.