Help, hoe creëren we een nieuwe democratie?

Een groep van enkele honderden burgemeesters, wethouders, ondernemers, raadsleden, wetenschappers en actieve burgers heeft in 2016  ‘Code Oranje’ afgekondigd. Code Oranje gaat over de staat van onze huidige politieke democratie. Die verdient volgens de groep een grondig herontwerp. De verhouding tussen de markt en de democratie lijkt namelijk verschoven te zijn naar de markt die nu de besluiten neemt. Pauzeert de democratie of wordt het tijd voor een nieuwe democratie?

Code Oranje wil af van het traditionele politieke Haagse coalitieakkoord en de onbalans in het samenspel tussen burgers, overheid en markt. Wanneer dat samenspel versnippert of verdwijnt, verdwijnt de kracht uit onze democratie. Om dit te bereiken, wordt gewerkt aan een nationale veranderagenda met als doel Nederland opnieuw uit te vinden. In veel dorpen en steden is al ruime ervaring opgedaan met vormen van nieuwe lokale democratie. Daar waar dit gebeurt, moeten vertrouwen, nieuwe inspiratie en een nieuwe democratie van onderaf ontstaan. 

Ontwikkelprogramma
In 2018 stelt een aantal gemeenten zich kandidaat om de nieuwe democratische vormen te verkennen. Onder leiding van burgemeester Koos Janssen van Zeist werkt de VNG-werkgroep Democratie en Bestuur aan een actie- en ontwikkelprogramma voor de lokale democratie. In 2019 vraagt de groep het kabinet dit wettelijk mogelijk te maken. Maar waarom is dat nodig?

Grip op besluitvorming
Het gevoel onder de bevolking dat men geen greep heeft op besluitvorming is door de voortschrijdende globalisering en technocratische ontwikkelingen en de overdracht van bevoegdheden naar Brussel groter geworden. De gewone man heeft misschien geen verstand van kunstmatige intelligentie en biotechnologie, maar hij voelt wel aan dat hij in de toekomst niet meer zal meetellen. Hij voelt zijn eigen onbelangrijkheid steeds sterker worden. De gewone man zal daarom weinig vertrouwen hebben in de politieke praktijk of politici. Volgens SCP-directeur Kim Putters gaat samenleven dan niet meer van harte. Hij wil daarom de ‘burgermacht’ vergroten, want het is volgens hem al vijf voor twaalf gewéést. 

Sociale cohesie
Of Nederland werkelijk een probleem heeft rond sociale cohesie, is echter zeer de vraag. Dat zou nog best eens mee kunnen vallen. Sinds 2015 zijn fenomenen als sociale wijkteams, keukentafelgesprekken en dienstbare ambtenaren aan de orde van de dag. Het gaat hier niet om de sociale cohesie te herstellen, het gaat eerder om grip op het besluitvormingsproces in de samenleving.

Uit de pas
Bovendien is de balans verstoord tussen overheid, samenleving en markt. De internationale technocratisering heeft ervoor gezorgd dat de politiek in wezen is uitgeschakeld. Die is namelijk niet meer in staat om de technologische ontwikkelingen op te volgen, laat staan op toekomstige trends te anticiperen. De technocratisering is daarom een bedreiging geworden voor het democratische proces. Daarin wordt de mens als consument en als algoritme gezien en niet meer als een levend en verbonden wezen. In dat geval gaan de wetten, krachten, waarden en normen van de markt overheersen. Bovendien is het maatschappelijk beschermende midden (de zuilen) van vroeger verdwenen. Burgers ervaren dat terecht als een grote kloof tussen henzelf, de markt én de politiek. In feite kunnen burgers zelf geen invloed meer uitoefenen op het maatschappelijk leven. Het roept de vraag op of er nog wel sprake is van tegenmacht vanuit de burgerij. 

Machtsverschuiving
Deze vraag naar de verdeling van macht is belangrijk. Democratie is ontstaan door de strijd voor andere machtsverhoudingen. Denk aan de Franse revolutie en de Amerikaanse vrijheidsstrijd. Nu we een parlementaire democratie hebben, lijken de burgers ervan uit te gaan dat daar ook alle macht ligt. De grootste macht ligt momenteel bij de markt. Het vertrouwen van de geldmarkten weegt bijvoorbeeld vaak zwaarder dan de stem van de kiezers. Vooral de liberalisering van de internationale financiële markten na 1980 heeft bijgedragen aan deze machtsverschuiving. De participatiemaatschappij en de betekeniseconomie zijn weliswaar groeiende, maar dat is niet voldoende om tegenwicht te kunnen bieden.

Macht terugwinnen
Hoe kan democratie weer macht terugwinnen ten opzichte van niet-democratische belangen en organisaties? Dit is een wezenlijke vraag voor de toekomst van de democratie. Het is belangrijk dat we nuchter gaan kijken hoe macht en invloed zijn verdeeld. Spreiding van macht is namelijk een voorwaarde voor een duurzame democratie. Daarnaast is het in de mondiale economie belangrijk te onderzoeken waar de kwetsbaarheden in de samenleving zitten en waar ondersteuning nodig is. We dienen na te denken over de manieren waarop we de huidige inrichting van de democratie kunnen aanpassen en verbeteren. De samenleving is intussen een optelsom van algoritmen die in het bezit zijn van machtige bedrijven. Er zijn politieke discussies nodig over de balans tussen toenemende toepassing van algoritmen, technocratisering, verdere globalisering, democratie en de voornaamste doelstelling van de natiestaat op de langere termijn. Het is nodig dat burgers weer invloed krijgen op de bouwstenen van het leven en dat ze erkenning terugkrijgen. Het is nodig dat de gemeenschappen van onderop zo groot worden dat er op een natuurlijke wijze dienstbare leiders opstaan. Het is nodig dat de politiek de juiste instrumenten, objectieve informatie en kennis in handen heeft om de samenleving dienstbaar en faciliterend te kunnen leiden. Het is wellicht nodig dat er een nieuw, zinvol maatschappelijk middenveld wordt gevormd. Het is wellicht nodig om het liberalisme en de politiek onder de loep te nemen en na te gaan hoe we de systemen kunnen herontwerpen zodat ze geschikt zijn voor de nieuwe samenleving in de 21e eeuw.

Participeren
Nieuwe democratie steunt op lerend vermogen, lef, vertrouwen en (ieders) betrokkenheid. Het gaat erom de interactie van burgers, consumenten, markt en politici op een zinvolle manier met elkaar te verbinden. Kortom, we moeten onze maatschappij opnieuw uitvinden. Een democratie kan alleen goed werken als iedereen erin gelooft en er vertrouwen in heeft. Het goede nieuws is dat we allemaal een positieve bijdrage kunnen leveren, ook al is dat in het klein. Je hoeft namelijk geen winnaar te zijn. Je hebt al invloed als je op een of andere manier een duit in het zakje doet om die nieuwe democratie zinvol tot leven te brengen. Jij en ik hebben namelijk een rol in de versterking van de democratie. In die zin begint het werk aan de democratie niet bij de ander, maar bij jezelf. En begint het niet buitenshuis, maar in onze eigen organisaties. Je kunt ervoor zorgen dat jouw leven en het leven in de samenleving goed kan gedijen. Doe iets marginaals, denk buiten de lijntjes. Creëer je eigen gemeenschap of systeem, wees creatief en geef niet op. Dan ontstaat er een betere wereld. Dat klinkt misschien minder spannend. En minder revolutionair. Maar daar ligt wel de grootste evolutionaire uitdaging.

AUTEUR MARY SPAN | ©EVOLUTIEGIDS | 180819
Trendjournalist/publicist en auteur van het boek Zinvolle [W]evolutie.
Hou ervan je te inspireren en te activeren voor zinvolle evolutie
in leven en werk, bouwend aan een wereld van nieuwe mogelijkheden.