HARRY WEBERS | tegenstellingen

6 februari 2023 | Harry Webers | Hanzegids

Zorgen om oude en nieuwe tegenstellingen

Bij de tegenstellingen staat de een letterlijk en vaak lijnrecht tegenover (versus) de ander, en kan er zelfs worden gesproken van een heuse kloof. Het is genoegzaam bekend dat ons land vele oude tegenstellingen kent, die ook – steeds vaker – leiden tot de nodige maatschappelijke onvrede en onrust. En het blijkt helaas zeer moeilijk – zo niet onmogelijk – om die oude tegenstellingen aan te pakken en te bezweren.

In 2017 publiceerde het Trendbureau Overijssel de essaybundel ‘Nieuwe tegenstellingen. Wat doen we ermee?’. In meerdere essays wordt uitgebreid ingegaan op de volgende tegenstellingen: jong – oud, arm – rijk, stad – platteland, hoogopgeleid – laagopgeleid, volk – elite, autochtoon – allochtoon, en moslims – niet-moslims. De oude tegenstellingen zijn in de afgelopen vijf jaar eerder groter dan kleiner geworden. Bovendien zijn er nieuwe tegenstellingen bijgekomen. Denk met name aan de volgende tegenstellingen:

VOC-mentaliteit – Hanzementaliteit
Brussel – Nederland
Politiek – burgers
Den Haag – regio’s
Randstad – platteland.

In Nederland en zelfs ver daarbuiten kennen velen de geschiedenis van de roemruchte Verenigde Oostindische Compagnie (VOC | 1602 – 1799), die van Nederland de grootste zeemacht maakte. De VOC bracht de burgers van VOC-steden in de huidige Randstad veel rijkdom en roem. Maar de schaduwkanten van die rijkdom en roem komen steeds meer boven drijven.

De VOC wordt nu in één adem genoemd met ons
vermaledijde slavernij- en koloniale verleden.

Veel minder mensen kennen het oude Hanzeverbond (1356 – 1669) van handelaars en tweehonderd steden in Noordwest-Europa. De Hanzetijd bracht handelaars en Hanzesteden veel rijkdom en roem. Maar de vitale economie werd ook ingezet voor een vitale maatschappij met veel charitas en goed onderwijs, goede gezondheids- en ouderenzorg, kunst en cultuur, spiritualiteit en goede rechtspraak.

Waar de VOC zowel historisch als in het spraakgebruik meer staat voor de Angelsaksische mentaliteit, staat de Hanze meer voor de Rijnlandse mentaliteit. Het gaat bijvoorbeeld om de volgende tegenstellingen: de beursgenoteerde onderneming versus het familiebedrijf, samen winnen om te hebben versus samen winnen om te delen, kortetermijnwinst voor de aandeelhouders versus langetermijnwaarde voor de stakeholders, en het individueel belang versus het collectieve of gemeenschappelijke belang (naoberschap). Het Rijnlandse model heeft ons geleerd, dat investeren in de ander in beginsel ook niet verkeerd hoeft te zijn voor jezelf.

Oorvijgen en minpunten van Brussel.

Nederland verspeelde in Brussel veel krediet door oeverloos getreuzel, politiek gesjacher en – wettelijk gezien – veel te creatieve beleidsoplossingen op het gebied van de pulsvisserij, stikstofemissies, emissiearme stallen en de Kader Richtlijn Water. Naar verluidt kunnen we er steeds minder potjes breken, en worden we regelmatig en pijnlijk op de harde Europese afspraken en wetgeving gedrukt. Ook onze eigen hoogste rechter geeft Nederland regelmatig een stevige oorvijg. Boeren, burgers en bedrijven krijgen daarvan nu de rekening gepresenteerd.

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard.

Marktonderzoeksbureau Ipsos peilde eind januari het vertrouwen in de politiek in het algemeen en Kabinet Rutte IV in het bijzonder. In september 2022 was het vertrouwen in de politiek in het algemeen met 31% op een dieptepunt: in januari is dit gestegen naar 38%. Voor het Kabinet Rutte IV was de stijging nog iets meer: van 22 % in september naar 31% in januari.

Ons land kende een heftige periode van felle boerenacties, ontwrichtende stakingen en grimmige demonstraties. Die kunnen worden gezien als uitingen van ontevredenheid over de koers van ons land en burgerlijke ongehoorzaamheid. Dankzij recente politieke inspanningen op het gebied van koopkrachtverbetering en de compensatie van energieprijzen is het optimisme over Kabinet IV weer enigszins gestegen. Maar voor hetzelfde geld verdwijnt het optimisme weer te paard.

Voor echte brede welvaart moet
het Haags rendementsdenken evolueren.

Terwijl Den Haag de mond steeds vaker vol heeft over brede welvaart, voelen provincies en regio’s zich vaak niet gehoord als het gaat over hun brede welvaart. Ze werden economisch serieus genomen toen er steenkool in het Zuiden en aardgas in het noorden werden gewonnen. Maar na de afbouw van de steenkool- en gaswinning namen de politieke aandacht en betrokkenheid af en bleek de economische compensatie een heel ander verhaal. Na de mijnsluitingen gingen netto veel banen verloren. En de trage afhandeling van de aardbevingsschade in Groningen leidde zelfs tot een parlementaire enquête. Toen de nieuwe marinierskazerne op het allerlaatste moment politiek werd afgeblazen, zat Zeeland met de gebakken peren. De Lelylijn naar Groningen komt nog niet veel verder dan de tekentafel. Zo ben je een economisch relevante regio, en zo wordt gezien én behandeld als achterstands- of krimpregio. Het Haags markt- en rendementsdenken maakt de Brede Welvaart in de regio’s er niet beter op!

Omzien naar elkaar betekent
de kloof overbruggen.

Den Haag wordt nog steeds gezien als het centrum van de politiek en de Randstad met Amsterdam en de mainports Schiphol en de Rotterdamse haven als de motor van onze economie. De regio’s zien met lede ogen dat (te)veel rijksmiddelen worden besteed in de Randstad, terwijl het grootse deel van het BBP in de regio’s wordt verdiend. In plaats van (extra) investeringen in hun regio zien ze zich geconfronteerd met Haagse machtsdenken en arrogantie. Zo moet de Afdeling Kinderhartchirurgie van het UMC Groningen knokken voor het voortbestaan, en wordt de Rechtbank Arnhem te klein bevonden. Zo verdwijnen OV-verbindingen op het platteland in ijltempo, en worden scholen, bibliotheken en huisartsenpraktijken in dorpen gesloten. Het enige lichtpuntje is dat steeds meer gezinnen uit de Randstad het platteland van Overijssel, Gelderland en Drenthe weten te vinden vanwege de veel goedkopere woningen.

Begin februari constateerde CDA-fractieleider Pieter Heerma terecht dat er te lang alleen naar geld is gekeken en dat de kloof tussen winnaars en verliezers te groot is geworden. De tegenstellingen en de kloof zijn alleen maar te overbruggen wanneer er beter naar de regio’s wordt geluisterd, en er meer oog is voor de kansen en mogelijkheden in de regio. VNO-NCW en MKB-Nederland willen meer ondernemen voor Brede Welvaart en pleiten voor Rijnlands samenspel. Dit is een hoopvol perspectief dat niet gaat lukken met louter mooie politieke woorden, maar vraagt om stevige en overtuigende politieke daden in de regio’s.