Marjolijn Brussaard, Voorzitter College van Bestuur van ArtEZ:

‘De tegendraadse kunstvisie van ArtEZ heeft maatschappelijke impact!’

ArtEZ, hogeschool van de kunsten, streeft naar maatschappelijk relevantie. De kunstenaars van ArtEZ willen niet meer in een ivoren toren zitten, laten hun innovatieve ondernemersgeest spreken en kleuren hun omgeving met hun beeldende kracht en visie. Zal de kunst hiermee een plaats herwinnen op het prioriteitenlijstje van politici, bedrijfsleven en burgers? Marjolijn Brussaard, voorzitter van het College van Bestuur van ArtEZ, over de evolutie van hedendaagse kunst en kunstenaars.

Marjolijn Brussaard is voorzitter van het College van Bestuur van ArtEZ. Tijdens haar loopbaan bekleedde ze eind jaren tachtig de functie van kunstdocent. Later doorliep ze een internationale carrière als bestuurder. De hogeschool in Arnhem, Enschede en Zwolle is in 2002 ontstaan door een fusie van meerdere kunstacademies, conservatoria en theateropleidingen. ArtEZ is in meer dan twintig richtingen werkzaam, in beeldende kunst, vormgeving, bouwkunst, schrijven, muziek, dans en theater. De hogeschool voor de kunsten telt ruim 3.000 studenten en wordt tot de beste kunstopleiding gerekend. “Ik ben voor deze functie gevraagd en ik vind het een grote eer om voor zo’n gerenommeerd instituut als ArtEZ te mogen werken. We willen vooral verder bouwen op de kracht van ons instituut en opleidingen. We willen daarin managen op diversiteit.”

Kunst fascineert
“ArtEz is naast een innovatieve hogeschool ook een kennisinstituut. Onze lectoraten dragen bij aan de vernieuwing van het onderwijs en aan theorievorming voor ons vakgebied. We hebben alle kunstdisciplines in huis.” Wat betekent kunst voor jou? “Kunst fascineert mij. Art is iets wat nieuw is, je kunt ermee experimenteren, je kunt een schepper van betekenisvolle kunst zijn. In feite volg je een niet bestaande theorie. In mijn ogen zijn heel veel andere opleidingsrichtingen reproductief. Daar zit gewoon mijn uitdaging niet. Kunst is iets waarin ik mezelf goed kwijt kan. Ik heb de academie gedaan en ik ben daarna docent beeldende kunst en vormgeving geweest. Misschien heeft dat te maken met het feit dat ik uit een onderwijsfamilie kom. Feit is, dat ik de combinatie van kunst en maatschappij in het docentschap heel erg interessant vind.”

Kunstuitdaging
Wat is de uitdaging voor de kunst op dit moment? Marjolijn Brussaard: “De uitdaging zit ‘m vooral in de bijdrage die je als instituut en als kunstenaar kunt leveren aan maatschappelijke ontwikkelingen. We hebben momenteel te maken met een paradigmawijziging. Waar de eerste twee industriële revoluties vooral voortkwamen uit het bijeenbrengen van veel kapitaal en bedrijvigheid vanuit eigenbelang, is de huidige industriële revolutie er één van gemeenschap en co-creatie. Creatieve bedrijven nodigen voor hun projecten nu steeds vaker kunstenaars uit vanwege hun vernieuwende inbreng. De noodzaak om met innovatieve ingrepen de projecten of bedrijfsvoering nog verder te optimaliseren wordt namelijk steeds groter. Voor dit soort verbeteringen heb je vrijdenkers nodig, en creatieve beeldkracht. Creativiteit wordt steeds belangrijker en wordt gezien als één van de belangrijkste competenties op de arbeidsmarkt van de toekomst (Skills of the 21st Century – World Economic Forum). Waar kan je die vinden? …bij kunstenaars uit allerlei disciplines! De creatieve industrie heeft op zijn beurt ervoor gezorgd dat het werk van kunstenaars betaald werd. Want het gaat niet meer om het mooie plaatje in het museum.” Kunst kan wakker schudden! “Ja, we zijn maatschappelijk en politiek geëngageerd. We willen onze samenleving met een scherpe maatschappelijke visie verrijken. We zijn als ArtEZ altijd al tegendraads geweest! In dit tijdsgewricht komt dat nóg sterker en breder naar voren. We zoeken als ArtEZ vanuit onze kunstrijkdom de koppeling met de duurzame agenda, de sociale omgeving, het bedrijfsleven, de politiek en de culturele omgeving. Kunst linkt aan heel veel issues van dit moment. En met onze koppeling ontstaat er een heuse win-winsituatie.”

Kunstevolutie
Kun je voorbeelden noemen van kunstevolutie? “Een van de zaken die onder ArtEZ vallen is Dutch Art Institute, een masteropleiding op het gebied van kunst en maatschappij. De kunstenaars in die opleiding proberen interventies te doen op maatschappijkritische onderwerpen met de slogan: ‘If art is to change the world, then artists must become agents of change’. We zetten kunst als ’t ware in een andere context. Wij besteden nu veel aandacht aan het samenbrengen van het bedrijfsleven en creatieven en richten ons daarbij ook op strategische samenwerking met prominente bedrijven uit de maakindustrie. Zo zitten we aan tafel met kiEMT, een netwerk van 230 bedrijven actief in energietechnologie en circulaire economie in Gelderland en Overijssel. Met het creëren van nieuwe business als doel. We zitten aan tafel met de regionale industrie en ondernemersplatform OKA. Arnhem is door ArtEZ een modestad geworden. Verder werken we mee aan product design. Met innovatieve modeontwerpers Pauline van Dongen en Iris van Herpen, beiden alumni van ArtEZ, werken we intensief samen. Pauline ontwerpt draagbare technologie: duurzame mode, die zij vermengt met technologie. Zo heeft zij bijvoorbeeld een zonneceljurk ontworpen (waarmee je een mobiele telefoon kunt opladen) en doet ze onderzoek om licht in kleding te verwerken. Iris van Herpen werkt samen met professoren, onderzoekers, (bio)technologen, ontwerpers, architecten en kunstenaars. Voor Micro (2012) gebruikte ze beelden uit een elektronenmicroscoop en dook ze in de wereld van de micro-organismen; Radiation Invasion (2009) had de elektromagnetische straling in het dagelijks leven als onderwerp. Deze voorbeelden laten zien dat onze kunstenaars in staat zijn om nieuwe materialen en kunstvormen voor dagelijks gebruik te ontwerpen.”

Oude denkpatronen doorbreken
Marjolijn legt uit: “Beeldende kunst gaat niet meer om het mooie plaatje aan de muur, het gaat om concepten, beleving, interventies en betekenis. Eigenlijk doorbreken we het oude framework en oude denkpatronen.” Hoe ervaart de burger kunst? Ik zie hordes mensen in musea naar kunst kijken. Op een afstandje kijken ze naar voor hen soms onbegrijpelijke kunst. “Als je naar de tentoonstelling Millennials van onze alumni-studenten in Arnhem gaat, dan zie je dat de hele tentoonstelling engagement ademt. Millennials worden getypeerd als jongeren die oppervlakkig en egocentrisch zouden zijn, vergroeid met mobieltje en de social media. Maar zij zijn wel degelijk maatschappelijk betrokken! Op een andere manier dan de vorige generatie. Met hun kunstwerken – video, performances, films en multimediale installaties – willen ze een reactie van het publiek oproepen. Dat is maatschappelijke evolutie ten top!”

Emotionele impact
Hoe ervaart de burger deze ontwikkeling? Marjolijn Brussaard: “Verschillend. Het gaat heel erg over wat je van kunst verwacht en wat je met kunst wilt. Vroeger werden de balletdansers heel strikt volgens traditionele technieken opgeleid om een mooi en vooral perfect ballet te laten zien. In het begin van deze eeuw heeft er een kanteling plaatsgevonden en dat is de moderne dans geworden. Dat gaat heel erg over het verbeelden van emotie, het creëren van een reactie of het laten zien van een burgerbeweging. De toeschouwer ervaart dit lijfelijk, de voorstelling heeft echt emotionele impact. Dat is geen kunstje, dat is pure transformatie! Het wil niet zeggen dat je hedendaagse kunst altijd hoeft te snappen. Dat vind ik niet zo belangrijk. Een kunstenaar kan met zijn kunst ook gewoon een reactie willen oproepen. Het hoeft ook niet altijd politiek geëngageerd te zijn. Een kunstenaar kan jongeren in een buurt ook helpen bij het anders kijken naar z’n omgeving of met elkaar kunst verbeelden om elkaar beter te leren begrijpen. Heel maatschappelijk relevant, zou ik zeggen.

Zie je bij ondernemingen een draai naar meer maatschappelijke relevante kunst? “Ja, ik denk dat de creatieve industrie daar in de afgelopen 25 jaar een grote rol in heeft gespeeld. Zij hebben immers met de kunstenaars (en soms ook docenten) andersdenkenden en frisdenkers in hun projectteam opgenomen. En met succes! Wat je nu vooral ziet is dat de jongeren minder statusgevoelig en carrièregericht zijn dan de oudere generatie. Deze generatie kijkt veel meer naar waar ze goed in zijn, wat ze willen bereiken en waar ze aan bij willen dragen. Ze zijn geïnteresseerd in duurzaamheid en de plaatselijke agenda. Je ziet tegenwoordig een opleving van de craftbeweging. Het ambacht is weer terug van weggeweest. Als je ambacht en kunst koppelt met het bedrijfsleven en de samenleving, dan zit je heel snel op het ontwikkelen van nieuwe technieken en toepassingen. Kortom, innovatie. Het is wel belangrijk dat de juiste student de juiste plek en richting kiest. Dat zijn of haar talent bij dat wat hij of zij wil doen past. We leren ze niet alleen ondernemerschap, geven ze zakelijk inzicht en leren ze te pitchen, maar ook dat ze het waard zijn om een vergoeding voor hun diensten te vragen. Onze alumni en studenten hebben – relatief gezien – als startup door onze tegendraadse kwaliteitsopleiding een hoge succesrate. Maar afgestudeerde kunstenaars zijn geen grootverdieners. Dat komt vooral omdat ze hun werk voor het bedrijfsleven in deeltijd doen. De rest van hun tijd zijn ze zelfstandig kunstenaar en dat betekent dat je niet altijd een topverdiener bent. Wij leiden mensen zo goed mogelijk op en bereiden ze voor op hun ondernemerschap en kunstenaarschap. Hoe ze het zelf daarna gaan doen is geheel aan de kunstenaar. We hebben ze wel geleerd om onderzoekend, kritisch, ontwerpend, scheppend en ondernemend te zijn. Ik geloof heel erg in studentparticipatie. We kunnen elkaar immers voeden en versterken. Dat valt in de praktijk niet mee om dat overleg goed gestalte te kunnen geven, omdat de focus van studenten op hun studie is gericht. Ze willen immers niet afgeleid worden van hun passie. Het is mij heel veel waard als wij de studenten werkelijk bij ArtEZ zouden kunnen betrekken. Voor een goed onderling begrip en elkaars evolutie.”

Wat wil je de lezer meegeven? “Denk en doe met ons mee! Vooral op het gebied van onderzoek is er de komende jaren heel veel te doen. Met de komst van de nieuwe dean Onderzoek, prof. Nishant Shah, en de oprichting van de Graduate School wil ArtEZ een stevige impuls geven aan onderzoek en masteronderwijs. Onderzoek levert binnen ArtEZ niet alleen een belangrijke bijdrage aan de innovatie van het onderwijs en de beroepspraktijk op, maar vergroot ook de kennis van en versterkt de verbinding met het (inter)nationale werkveld. Jouw belang is ons belang en omgekeerd.”

Foto’s: Judith Zwikker, Louise te Poele, Duncan de Fey